بارگیری و نگهداری گوگرد در بندر شهید رجایی بندر عباس
گوگرد یکی از مهمترین عناصر مواد خام صنعتی می‌باشد که برای صنایع مختلف اهمیت بسزایی دارد. حین حمل و نقل و نگهداشت گوگرد همواره خطر آلودگی و آتش سوزی حاصل از پراکندگی ذرات گوگرد و عدم رعایت اصول ایمنی در فرایند تخلیه تا بارگیری وجود دارد. اگر در مورد آلودگی تمهیدات پیشگیرانه انجام نشود، پیامدهایی برای مجتمع بندری شهید رجایی و خطرات بسیاری برای سلامتی کارکنان و محیط زیست بدنبال خواهد داشت. در اینجا بر ان هستیم تا به بررسی ملاحظات، چالش‌های حمل و نقل و نگهداری گوگرد در بندر شهید رجایی پرداخته و راهکاری مناسب بیان نماید.
مجتمع بندری شهیدرجایی یکی از درگاه‌های راهبردی تجارت و اقتصاد جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌آید و بخش قابل توجهی از حجم واردات، صادرات، ترانزیت و ترانشیپ کشور در مسیر انتقال از مبادی به مقاصد خود از این بندر گذر می‌نمایند. یکی از محصولات مهم پتروشیمی که از بندر شهید رجایی صادرات میشود گوگرد است. این فرآورده شیمیایی دارای کاربردهای زیادی در ساخت ترکیبات شیمیایی و به عنوان یک محصول فرایندی در چرخه صنعت به شمار می‌رود؛ اما اگر در فرایند نقل و انتقال، تخلیه و بارگیری و انبارداری تمهیدات ایمنی بکار گرفته نشود. مخاطرات بالقوه این مواد می‌تواند برای انسان، جامعه و محیط زیست تبدیل به یک دغدغه گردد. بدیهی است که آلاینده‌هایی نظیر دی اکسید گوگرد، سولفید هیدروژن و… تهدید جدی برای محیط زیست محسوب می‌گردند و اثرات سوء بر سلامت انسان و جانداران به جا می‌گذارند. لذا توجه به ملاحظات ایمنی، بهداشت و محیط زیست به منظور ارتقاء کیفیت حمل و نقل و نگهداشت گوگرد از اهمیت بسزایی برخوردار است.
گوگرد جامد، تحت مقرارت IMDG CODE از مجموعه استانداردهای IMO بعنوان جامد قابل اشتغال و در کلاس ۴٫۱ این استاندارد طبقه بندی شده است و به همین منظور باید تحت تمهیدات اکید ایمنی، حمل و نقل و انبارداری شود. کلاس ۴٫۱ مربوط به مواد قابل اشتعال جامد نظیر منیزیم، پودر آلومینیم یا پودر سایر فلزات، گوگرد جامد و زغال چوب می باشد.
رفتار گوگرد
گوگرد عنصری، نافلز، بی بو، بی مزه و چند ظرفیتی است که بیشتر به شکل کریستال‌های زرد رنگ و یا مایع کهربایی مایل به زرد که در کانی‌های سولفید و سولفات به دست می‌آید شناخته شده است. گوگرد یک عنصر معدنی با اهمیت است که برای حیات موجودات زنده بسیار ضروری است]۶[، گوگرد و گرد گوگرد آتشگیر بوده و در صورت سوختن گاز دی اکسید گوگرد تولید می‌نمایند. توده گوگرد جامد با سرعت متوسط می‌سوزد در حالی که سوختن غبار گوگرد با انفجار همراه است. عواملی مانند اصطکاک، الکتریسیته ساکن، حرارت، جرقه یا شعله به اشتعال گوگرد کمک می‌نمایند. گوگرد در حرارت حدود oC 140 به صورت مذاب با بوی خاص تخم مرغ گندیده می‌باشد که در اثر تماس ایجاد سوختگی می‌نماید. قرار گرفتن در معرض گوگرد منجر به ایجاد حساسیت در چشم، پوست و دستگاه تنفسی می‌گردد.
شناسایی ملاحظات ایمنی، چالش حمل و نقل و نگهداشت گوگرد در مجتمع بندری شهید رجایی
گوگرد یکی از مهمترین عناصر مواد خام صنعتی می‌باشد که برای صنایع مختلف اهمیت بسزایی دارد. حین حمل و نقل و نگهداشت گوگرد همواره خطر آلودگی و آتش سوزی حاصل از پراکندگی ذرات گوگرد و عدم رعایت اصول ایمنی در فرایند تخلیه تا بارگیری وجود دارد. اگر در مورد آلودگی تمهیدات پیشگیرانه انجام نشود، پیامدهایی برای مجتمع بندری شهید رجایی و خطرات بسیاری برای سلامتی کارکنان و محیط زیست بدنبال خواهد داشت. این مقاله بر آن است تا به بررسی ملاحظات، چالش‌های حمل و نقل و نگهداری گوگرد در بندر شهید رجایی پرداخته و راهکاری مناسب بیان نماید.
مقدمه
مجتمع بندری شهیدرجایی یکی از درگاه‌های راهبردی تجارت و اقتصاد جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌آید و بخش قابل توجهی از حجم واردات، صادرات، ترانزیت و ترانشیپ کشور در مسیر انتقال از مبادی به مقاصد خود از این بندر گذر می‌نمایند. یکی از محصولات مهم پتروشیمی که از بندر شهید رجایی صادرات میشود گوگرد است. این فرآورده شیمیایی دارای کاربردهای زیادی در ساخت ترکیبات شیمیایی و به عنوان یک محصول فرایندی در چرخه صنعت به شمار می‌رود؛ اما اگر در فرایند نقل و انتقال، تخلیه و بارگیری و انبارداری تمهیدات ایمنی بکار گرفته نشود. مخاطرات بالقوه این مواد می‌تواند برای انسان، جامعه و محیط زیست تبدیل به یک دغدغه گردد. بدیهی است که آلاینده‌هایی نظیر دی اکسید گوگرد، سولفید هیدروژن و… تهدید جدی برای محیط زیست محسوب می‌گردند و اثرات سوء بر سلامت انسان و جانداران به جا می‌گذارند. لذا توجه به ملاحظات ایمنی، بهداشت و محیط زیست به منظور ارتقاء کیفیت حمل و نقل و نگهداشت گوگرد از اهمیت بسزایی برخوردار است.
گوگرد جامد، تحت مقرارت IMDG CODE از مجموعه استانداردهای IMO بعنوان جامد قابل اشتغال و در کلاس ۴٫۱ این استاندارد طبقه بندی شده است و به همین منظور باید تحت تمهیدات اکید ایمنی، حمل و نقل و انبارداری شود. کلاس ۴٫۱ مربوط به مواد قابل اشتعال جامد نظیر منیزیم، پودر آلومینیم یا پودر سایر فلزات، گوگرد جامد و زغال چوب می باشد.
ملاحظات اضطراری
- استنشاق
تماس کوتاه مدت: استنشاق مقادیر زیاد از هر نوع گرد و غبار، می‌تواند بر شفافیت و عملکرد ریه اثر بگذارد. دادهای موجود حاکی از این است که این ماده مضر نبوده ولی تا حدودی حساسیت زا می‌باشد. در مورد گوگرد مذاب گاز هیدروژن سولفاید متصاعد می‌گردد که در غلظت بالای۱۵۰ ppm به کمک حس بویایی قابل تشخیص نیست. در صورت استنشاق کشنده است، از طریق تأثیر بر عملکرد سیستم اعصاب مرکزی باعث نقص و از کار افتادگی سیستم تنفس می‌گردد. از آثار قرار داشتن در معرض مقادیر زیاد از این ماده می‌توان به سر درد، سر گیجه، پریشانی، درد قفسه سینه، از بین رفتن حس بویایی و هوشیاری و در نهایت مرگ اشاره نمود. احتمال تورم غشاء مخاطی بینی، التهاب گلو، برونشیت، سینه پهلو، تورم ریه و سرانجام سیانوز نیز وجود دارد.
- محصول حاوی هیدروژن سولفید می‌باشد که گازی شدیداً سمی و آتشگیر بوده و در صورت استنشاق غلظت‌های خاص، منجر به مرگ می‌گردد. در چشم، پوست و دستگاه تنفس ایجاد حساسیت می‌نماید. لذا از تماس با رطوبت و بخار آن جلوگیری گردد.کنترل تماس
ملاحظات ویژه: اصول مربوط به کار ایمن حتماً رعایت گردد. باید توجه داشت که گوگرد از راه پوست نیز جذب شده و این امر منجر به افزایش میزان تماس با این ماده می‌گردد. کنترل‌های مهندسی یکی از راه‌های مؤثر در کاهش میزان تماس می‌باشد .
وسایل حفاظت فردی
روش‌های کنترل در محیط کار بهتر از وسایل حفاظت فردی می باشند، اما در مواقع خاص استفاده از وسایل حفاظت فردی لازم می‌باشد. قوانین OSHA 1910.132 کارفرمایان را ملزم به تعیین و تهیه این وسایل متناسب با خطر موجود و نیز آموزش پرسنل برای نحوه و زمان استفاده از این وسایل می‌نماید.
محافظت از چشم: عینک ایمنی حفاظ دار
محافظت از بدن: روپوش آزمایشگاهی
محافظت از دستگاه تنفس : NIOSH برای غلظت بالاتر از ۱۰۰ ppm سولفید هیدروژن ماسک‌های از نوع هوا رسان را توصیه می‌نماید.
پوشش دست‌ها: دستکش از جنس نئوپرن، پلی وینیل کلراید، وینیل و یا پلاستیک
پوشش پاها: کفش‌های صنعتی
مواد ناسازگار
جدا از کلرات‌ها، نیترات‌ها و سایر اکسید کننده‌ها نگهداری شود. در محیط مرطوب در ظروف استیل خوردگی ایجاد می‌نماید. با ذرات ریز فلزی، فلزات قلیایی و اسیدهای معدنی سریعاً واکنش می‌دهد.
توصیه‌ها و شرایط اطفاء حریق
در بالاتر از دمای اشتعال و در حضور جرقه، در محیط باز خطر آتش و در محیط بسته خطر انفجار وجود دارد. از پودر خشک مواد شیمیایی، گاز دی اکسید کربن و شن و ماسه برای خاموش نمودن آتش استفاده گردد. استفاده از آب برای اطفاء حریق ناشی از گوگرد مذاب، به دلیل بالاتر بودن دمای آن از دمای جوش آب، خطرناک می‌باشد. آب سریعاً به بخار تبدیل شده و مقدار زیاد آب باعث پخش گوگرد به فرم قابل انفجار می‌گردد. از آب فقط به منظور خنک نمودن محیط استفاده شده و از تماس آن با گوگرد مذاب اجتناب گردد. در مورد گوگرد پودر استفاده از آب مانعی ندارد. می‌توان از آب برای دور نمودن مواد پخش شده از منبع آتش استفاده نمود، در اینصورت آب استفاده شده به فاضلاب‌های عمومی وارد نشود.
آتش‌سوزی و آلودگی گوگرد در بندر شهید رجایی
در ادامه، مطالعات انجام شده بر روی ۵۵ فقره حریق گوگرد، عمده ترین علل حوادث آتش سوزی و آلودگی گوگرد در بندر شهید رجایی تحلیل می‌گردد:
- اصطکاک ایجاد شده بر اثر مانور قطار روی ریل باعث میشود جرقه‌هایی بر روی ریل راه‌آهن تولید و اصابت جرقه به ریزش‌های سطحی روی ریل باعث ایجاد حریق می‌گردد.
- رسوب و نگهداشت طولانی مدت گوگرد در معرض آفتاب و عدم مراقبت موجب از بین رفتن کیسه‌ها و منجر به آلودگی زیست محیطی می‌گردد.
- انداختن آتش ته سیگار توسط کارگران، لوکوموتیوران و یا رانندگان در حمل و نقل و محوطه‌های نگهداری گوگرد، در بروز حوادث آتش‌سوزی گوگرد نقش داشته است.
- گرمای زیاد فصل تابستان در بندرعباس و بندر شهید رجایی نیز از عوامل تاثیر گزار در حریق گوگرد در بندر شهید رجایی می‌باشد.
- استفاده از نیروی کارگر آموزش ندیده که با مسائل خاص ایمنی حمل و نقل و نگهداری گوگرد آشنایی ندارند، باعث بروز حوادث آتش سوزی شده است.
- عدم در نظر گیری یک محوطه اختصاصی مناسب، مجهز به تجهیزات اطفایی، مسقف و ایمن جهت نگهداری گوگرد عاملی دیگر در بروز آلودگی و آتش سوزی گوگرد در بندر شهید رجایی است.
- مشاهده ریزش در سطح اسکله‌ها که بعضا منجر به آتش سوزی نیز شده است. محصول تجزیه این عنصر اکسیدهای گوگرد می‌باشند که در صورت ورود به پیکره‌های آبی به دلیل تولید اسید سولفوریک برای محیط زیست دریایی تهدید محسوب می‌گردد.
- پارگی کیسه‌های حامل گوگرد (Jumbo Bag) و ریزش در محل تخلیه و بارگیری گوگرد از عوامل بسیار تاثیر گذار در حریق گوگرد می‌باشد بطوری که در شش ماهه اول سال ۱۳۹۵ بالغ بر ۵۵ فقره آتش سوزی گوگرد در محوطه‌های بندری گزارش شده است، که بیشترین فراوانی مربوط به ایستگاه‌های تخلیه و بارگیری، ریل‌های آهن و محل نگهداشت گوگرد می‌باشد.
موارد مهم ایمنی جهت تخلیه و بارگیری گوگرد
هرگونه فرآیندی که عملیات حمل و نقل و یا ذخیره سازی گوگرد را برای انتقال یا حمل با کشتی به انجام رساند بایستی موارد زیر را در نظر بگیرد.
- کاربر نبایستی اجازه دهد تا گرد و غبار گوگرد در محل کار پخش شود. پخش گرد و غبار نبایستی به حدی باشد که مطابق استاندارد EPA مه حاصل از آن بیش از۱۰ % شفافیت هوا را کاهش دهد.
- کاربر بایستی تمامی توده‌های گوگرد را در انبارهای سر پوشیده نگاه دارد:
الف) داخل انبار سر پوشیده بایستی یک سیستم مرطوب کننده یا سیستم کنترل کننده آلودگی هوا برای جلوگیری از پراکنده شدن گرد و غبار گوگرد تعبیه گردد.
ب) درگاه‌های ورودی انبار بایستی از پوشش مناسب برخوردار بوده به طوری که از خروج گرد و غبار و یا ورود آن جلوگیری نماید. این درگاه‌ها بایستی همواره بسته بوده مگر در موارد تخلیه، بارگیری و یا ورود کارکنان جهت کنترل وضعیت انبار.
- تنها بایستی از سیستم‌های حمل و نقل تخلیه و بارگیری سرپوشیده برای انتقال گوگرد از انبار به کشتی و بالعکس استفاده نمود.
- استفاده از سیستم حمل و نقل ریلی تنها در صورتی مجاز است که اولاً بصورت سرپوشیده باشند و ثانیاً مجهز به سیستم مرطوب کننده و یا کنترل آلودگی هوا باشند.
- کل ناحیه ذخیره سازی، جاده‌ها و نواحی که خودروهای حامل گوگرد در آنها تردد می‌کنند. بایستی کاملاً آسفالت یا سنگفرش گردد.
- نظافت محوطه بایستی هر بار پس از تخلیه و بارگیری صورت پذیرد.
- بارگیری از انبار و یا تخلیه در کامیون و یا کشتی بایستی بصورت تلسکوپی انجام شود. سیستم تخلیه بایستی حداقل ۵/۱ متر (۵ فوت) پایینتر از سطح دریچه انبار کشتی باشد. همچنین برای تخلیه بایستی حداقل ۵/۱ متر (۵ فوت) بالاتر از توده گوگرد ریخته شده پس از بارگیری کاملاً پوشیده شود. شکل۳ فاصله تخلیه در انبار کشتی را نشان می دهد.
- نبایستی از کامیون هایی استفاده شود که مخزن بارگیری آنها خیس یا مرطوب با مایعات مختلف باشد. در صورت بروز این مسئله حداقل یک ساعت قبل از بارگیری بایستی کاملاً مخزن بارگیری کامیون با آب شسته و تمیز شود.
- استفاده از انبار سرپوشیده گوگرد در محوطه بندری
- استفاده از برج پرکن متحرک به منظور کاهش ضایعات و یا پسماند گوگرد در هنگام بارگیری به کشتی
- استفاده از سیستم تسمه نقاله سرپوشیده به منظور انتقال گوگرد از انبار به برج پرکن.
مزایای استفاده از سیستم‌های ریلی قطاعی و برج پرکن :
- افزایش بسیار زیاد نرم عملیاتی
- جلوگیری از آلودگی های زیست محیطی
- کاهش حوادث آتش سوزی در فرایند تخلیه و بارگیری
- هدر رفت بسیار کم محصول (کاهش ضایعات و یا پسماند گوگرد در هنگام تخلیه و بارگیری.
ارائه راهکار انبارداری و حمل و نقل
- انبارداری: گوگرد جامد در محیط خنک ترجیحاً کمتر از ۳۰oC و با تهویه مناسب نگهداری شود و از ایمنی وسایل و کلیدهای برق اطمینان حاصل نمایید. از نور مستقیم خورشید محافظت شده و به طور دوره‌ای از لحاظ ایمنی مورد بررسی قرار گیرد. حضور هیدروکربن‌ها منجر به تولید گاز سولفید هیدروژن آتشگیر می‌گردد. به منظور کاهش خطر جرقه از وسایل غیر آهنی استفاده شود.
آموزش افراد، به ویژه پرسنل شاغل در محیط‌های ذیربط، به منظور آگاهی آنها از خطرات و تهدیدات احتمالی در واحد‌های نگهداری گوگرد، آشنایی با ملاحظات ایمنی، نحوه کاهش و یا حذف ضایعات سمی و خطرناک و اقدامات لازم در موقع بروز حوادث لازم و ضروری می‌باشد.
- حمل و نقل: یکی از مهمترین عوامل در حمل و نقل گوگرد بسته بندی مناسب و دارای استحکام جهت جوگیری از ریزش در سطح، ریل آهن و محل نگهداری می‌باشد. که در این خصوص استفاده از کیسه‌های مناسب و رعایت در عملیات تخلیه و بارگیری همچنین قرار ندادن در معرض نور مستقیم خورشید می‌تواند مقدار قابل توجهی از ریزش گوگرد کاسته شود.
